“A linguaxe negativa pode reducir o coeficiente intelectual”


O filósofo explora desde a neurociencia os efectos da linguaxe positiva no cerebro e o seu poder transformador da sociedade.




La vanguardia


Desposuírse das palabras heridoras, autoritarias e pouco respectuosas e adoptar outros termos, expresións e xestos que transmitan cordialidade e entendemento podería ter un poder transformador nas nosas vidas. Esta é a convicción que levou ao filósofo Luís Castellanos (Madrid, 1955) a estudar desde a neurociencia as bondades da linguaxe positiva, unha das claves de a nova educación.

Fai 17 anos Castellanos empezou a investigar, xunto ao neurocientífico Manuel Martín Loeches , os efectos que teñen as palabras que utilizamos no cerebro co obxectivo de crear estratexias innovadoras e solucións prácticas que melloren a vida, a saúde e o benestar. Actualmente, ambos forman parte do equipo de O Xardín de Xuño, un centro cun Servizo de Intelixencia Lingüística no que asesoran a equipos e profesionais que apostan pola ética da linguaxe.

Castellanos é autor dos títulos, editados por Paidós, A ciencia da linguaxe positiva Educar en linguaxe positiva. Neste último traballo explica os resultados do proxecto “Palabras Habitadas2, que involucrou alumnos, profesores e pais do IES Profesor Xullo Pérez de Madrid con resultados esperanzadores.

- En que consiste o empoderamiento lingüístico?
- En ser capaces de habitar as nosas palabras e a nosa maneira de actuar; que cando pronunciemos unha palabra, esta salga do corazón, porque as palabras en si mesmas están baleiras; non son un medio de comunicación, senón a conformación da nosa historia.

- Onde nos atopamos?
- Levamos moitos séculos falando de felicidade, amor, bondade, xenerosidade e esperanza, pero é coma se a linguaxe se houbese deshidratado. Temos que volvelo a regar evitando o sufrimento á xente, buscando a felicidade, vendo en diferentes perspectivas e sendo un pouco máis formidables desde a sinxeleza.

- Quizais, sendo máis empáticos?
- Está moi ben a capacidade de porse no lugar doutro, pero creo que á empatía hai que engadirlle algo máis: actuar no tempo da persoa pola que sentimos empatía; non vale dicir “sento o que ti sentes” e, despois, abandonarche á túa sorte. Iso non é axudar.

- Como inflúe a linguaxe positiva no cerebro?
- Nunha investigación que publicamos no ano 2009 utilizamos palabras positivas, negativas e neutras para medir o tempo de reacción dun grupo de deportistas de elite e estudantes. E o que descubrimos é que ao cerebro encántalle a linguaxe positiva porque reacciona máis rápido que cando escoita unha palabra negativa, e isto significa que mellora a atención, a concentración e a creatividade do ser humano.

- Pola contra, que efecto ten a linguaxe negativa nas persoas?
- Cando unha linguaxe entra en barrena, aos acontecementos que estamos a vivir remítome, entramos nunha mentalidade da escaseza. Sen darnos conta, empeza a escasear o noso tempo e abárcase un universo onde de súpeto desaparece outro universo, que é moito máis interesante. Hai certos estudos que deducen que, cando isto ocorre, o coeficiente intelectual pódese reducir 14 puntos.

- No mundo abunda máis a linguaxe positiva ou o negativo?
- A linguaxe negativa, porque nos fixo sobrevivir, como as emocións básicas. Por iso falo de emocións evolucionadas en base a buscar unha linguaxe positiva.

- Para conseguilo, vostede inventou as listas de comprobación da linguaxe, en que consisten?
- En darte conta de cada palabra que utilizas para expresarte e, se non che gustan, xa podes cambialas e elixir outras. Non pronuncies cousas grandilocuentes porque iso non lle chega á xente: por exemplo, non digas “todos temos que ser felices” porque preguntaranche “e como?”.

- O cambio empeza polas pequenas accións…
- E en medilas tamén. Conta as palabras positivas que dis ao longo do día e os momentos alegres que vives; coñece a túa linguaxe e, para iso, pensa en tres palabras positivas e tres palabras negativas que a miúdo utilizas.

- Un exemplo.
- Todo o que empeza por “non”, expresións como “non é bo”, “temos que”, “isto non é así”, “é que isto que me estás dicindo…”, “ti tes que”…. Temos moitas palabras negativas!

- Por que tipo de expresións substituílas?
- Por expresións como “sería bo que atopásemos un camiño para poder dialogar”.

- Que outros vicios cometemos ao falar?
- Por exemplo, moitas veces cando me enfado utilizo palabras de autoridade, universais como “todo”, “sempre”, “nunca”, que son negativos porque non todo o mundo é da mesma maneira, non sempre se actúa igual nin sempre ocorre o mesmo. Sobre todo  na relación cos fillos ou a parella salguen este tipo de palabras.

As listas de comprobación son o primeiro paso para cambiar o noso modo de falar?
- Si. As listas de comprobación crean algo fundamental a nivel humano: a rede de seguridade na linguaxe. Moitas veces poño casos extremos: pais que lle din aos seus fillos “si non aprobas, douche unha bofetada”. Un tipo de linguaxe co que non damos seguridade á xente, metémoslle medo, provocamos ira, tristeza… Crear unha rede de seguridade na linguaxe é importante: non todas as palabras valen igual e non todas as palabras, aínda que estean permitidas no dicionario, téñense que utilizar dunha determinada maneira.

- Que é a rede de seguridade na linguaxe?
- A través das listas de comprobación, é a capacidade de crear un sistema de linguaxe de atención, de vixilancia, que nos permita algo tan sinxelo como non facer dano coas nosas palabras.

- Neste obxectivo de crear unha linguaxe máis construtiva, deberiamos censurar algunhas palabras?
- Eu non o chamaría autocensura; é a capacidade de elixir, que é diferente. Teño que aprender a elixir as palabras que utilizo porque unha das cuestións fundamentais é dicir a verdade. Pero ás veces pensamos que a verdade é o que eu digo na forma na que eu o digo, e a miúdo culpamos aos demais sen mirarnos a nós mesmos.

- A nosa linguaxe delátanos?
- A través da linguaxe pódese ver o tipo de vida da persoa que hai detrás. Hai moitas palabras escuras, que ocultan destinos que queren alcanzar; moita intencionalidade que nun momento dado non sabes onde che vai a levar.

- Que tipo de palabras escuras existen?
- Unha palabra escura pode ser falar de liberdade cando non o é, definila dunha determinada maneira, ou dicir que a bondade é o que el cre e ve (…) Bondade non é só dicir que un é bo, senón non facerte dano a ti mesmo nin aos demais.

- Que é o factor de falseo lingüístico?
- Como podemos falar mal sen sentirnos por iso malas persoas ou como podemos actuar mal sen sentirnos por iso malas persoas. E cada vez vai baixando o nivel de esixencia. É como cando alguén vai a 80 km/ hora pola estrada onde debe ir a 50 km/h, e ao outro día alcanza os 120 km/h, atropela a alguén e di: “Atropeleino porque se me cruzou!”

- Até que ámbitos chega a falsidade na linguaxe?
- O factor de falseo podémolo ver a nivel político e económico; as grandes políticas e as grandes economías teñen un factor de falseo elevadísimo, xustifícano absolutamente todo e non senten por iso malas persoas. Os que o utilizan recorren a miúdo a argumentos como “porque a vida é así” ou “porque o mundo é así” e “porque temos que actuar así” para defender, por exemplo, que o banco teña que expropiarse, que o político tome unha decisión que apoie certas posturas económicas non adecuadas ou políticas arriscadas a nivel internacional, e así sucesivamente.

- E como tenta cambiar a linguaxe destas persoas?
- Sempre que falo con alguén con poder, pregúntolle: “Que historia de vida é a que desexas para os teus fillos? En que mundo che gustaria que vivisen e, sobre todo, que queres achegar a ese futuro?” A non ser que teñan algunha enfermidade, algunha psicopatoloxía ou que sexan psicópatas ou narcisistas, entón, tratar a este tipo de persoas é máis complicado.

- Abundan os narcisistas e os psicópatas?
Hai unha porcentaxe da poboación que é narcisista ou psicópata, que non sente nin a máis mínima empatía e é capaz de xustificalo todo. Ao final, dámonos conta de que as persoas que chegaron a altos niveis –de pescozo branco-, onde a maldade aparece camuflada, terminan facendo moito dano á sociedade. Necesitamos un mundo mellor para os nosos fillos, pois enseñémosles outras cousas!

- Fáleme do proxecto “Palabras Habitadas”.
- Fixémolo en común entre familias, profesores e nenos do instituto Xullo Pérez de Rivas (Madrid). Marcámonos a meta de conseguir ser consciente da nosa linguaxe e cambialo durante o curso académico. Para facelo, creamos ferramentas útiles ao longo do proceso.

- Continúe.
- Despois de preguntarlles que mundo querían para os nenos, todos empezaron a tomar conciencia da linguaxe propia e da contorna familiar. Advertímoslles que isto non lles ía a facer felices nin a evitarlles o sufrimento, senón que lles axudaría a enfrontarse de maneira diferente á vida; ver o lado favorable para construír. Vimos cambiar a profesores, pais e alumnos.

- Que desexo compartían a maioría de pais e profesores?
- Que todo o mundo fose feliz, e eu dicíalles: “Feliz, que é? Un concepto, e como se mide algo tan abstracto? Buscando o índice de alegría. De nenos, somos moi alegres e, logo, gradualmente pasamos a ser pouco alegres.

- Segundo vostede, a que se debe este cambio?
- Teño algunhas teorías. Eliximos permanentemente sobre elementos que van priorizar a nosa atención e tempo: o traballo, o diñeiro, os recursos; vannos metendo nun mundo moi competitivo no que nos imos facendo dano a nós mesmos coas decisións que imos tomando sen darnos conta.

- Como?
- Hai unha dualidade que se dá moito nos adultos: convencémonos de que no traballo podemos ser malas persoas porque temos que gañar diñeiro –o factor de falseo-; podemos gritar ao outro, esixirlle ao moroso con malas formas e, logo, pola tarde buscarnos algo que nos salve” desa situación. Aos poucos imos perdendo a alegría, a capacidade de estar connosco, de entender o mundo e entramos na roda da autojustificación e da culpabilización dos demais, o que nos impide evolucionar positivamente.

- Unha receita para solucionalo…
- A min gustaríame que gañase máis a capacidade da alegría, a bondade e a amabilidade que a que nos fai perder a alegría. En todos os conflitos expornos: Que dez palabras non apareceron e queremos que aparezan?

- Algún outro consello?
- Mide a túa alegría. Sería bo saber cantos minutos ao cabo do día fomos alegres, con quen ou con que. E ás veces descubrimos que non chega nin ao 1% do noso tempo, a pesar de que a alegría é a base da felicidade: a capacidade de sorrir, de ser amables, de compartir… É un bo elemento para saber quen somos.

Seguinte
« Prev Post
Anterior
Next Post »