OcupaTEA
MITO 1 → “Xa falará!”
“Xa se lle pasará”, “é moi pequeno aínda”, “é un pouco vago”, “cada
neno ten o seu ritmo”, eu coñezo ao fillo de Fulanito que coa idade do teu
fillo non dicía nada e con 6 anos non había quen lle cala…!“
Sen dúbida, esta “tolerancia” cultural de darlle pouca importancia á
adquisición e desenvolvemento da linguaxe, é a que máis afecta posteriormente
ao desenvolvemento da persoa, xa que é a culpable de aprazar unha detección
precoz e por tanto, recibir Atención Temperá. Todos coñecemos as
consecuencias fatais de que unha persoa que o necesite non reciba dita
atención. A día de hoxe, aínda existen moitos/as nenos/as con Trastorno da
Linguaxe que nunca a recibiron. Os profesionais que os atenderon,
decidiron esperar para ver que pasaba… até os 6 anos. Ás veces, esperar a ver
que pasa é unha forma de observar o desenvolvemento para tomar decisións, pero
non ten ningún sentido si nese tempo non cambiamos ningunha condición. Si
comprobamos nalgún momento que hai ou pode haber unha alteración na linguaxe, é
ridículo esperar a que pase o tempo para ver si cambia por encantamento. É moi
necesario aclarar que un neno/a non decide cando falar e cando non, por
tanto non é vago. Si ten un desenvolvemento típico da linguaxe, non
pode evitar falar.
Cando se pode considerar que hai un Atraso na Linguaxe?
Actualmente hai moitos criterios. Algo moi xeral é si o/o neno/a, aos 2
anos, non di 50 palabras inteligibles pola súa contorna, ou non emite
enunciados de dúas palabras. Significa que todos os nenos que teñan un
Atraso da Linguaxe aos 2 anos van ter un Trastorno da Linguaxe? Por
suposto que non, pero todos os nenos con Trastorno da Linguaxe tiveron
un inicio tardío do mesmo. Varios estudos demostraron que un 40% dos
que tiveron un inicio tardío da linguaxe aos 2 anos, acabaron tendo un
Trastorno da Linguaxe aos 4 (case a metade), e a maioría do 60% restante
acabaron tendo outro tipo de problemas de aprendizaxe, relacionados coa
linguaxe. Por tanto, hai que acabar xa con este mito e darlle a importancia que
de verdade ten, cando aparece algún sinal de alarma.
Debemos estar atentos a estes sinais. Para iso existen os servizos de
Atención Temperá aos que os mozos poden asistir sen un diagnóstico en
firme, só polo mero feito de estar en risco biolóxico e/ou social.
FERNANDEZ MARTIN, F.. Escoitemos a linguaxe do neno: normalidade versus
signos de alerta. Rev Pediatr Aten Primaria [online]. 2013, vol.15, suppl.23,
pp. 117-126. ISSN 1139-7632.
MITO 2 “Pois si ten un Trastorno da Linguaxe… só necesita Logopedia”.
Totalmente falso. Imos
usar a lóxica un pouco… as persoas somos seres holísticos Non? É dicir, que o
que nos ocorre nunha esfera da nosa vida… inflúenos noutras. Imos tratar de
pensar cun exemplo práctico: neno con Trastorno da Linguaxe no recreo… Si ten
problemas para comprender o que lle din os seus compañeiros, non vai
influenciar na súa participación no xogo no recreo? Si ten problemas a nivel
comprensivo, non vai afectar nas súas habilidades sociais? Si ten problemas de
comunicación, non pode afectar á súa autoestima, porque senta “inferior” aos
seus compañeiros? Cando o teu repites 3 veces a mesma cousa a outra persoa e
esta non enténdeche, non acabas perdendo os nervios? É dicir, que podes ter
problemas para autorregularte. Co cal, un problema na comunicación
pódeche afectar a nivel cognitivo, social, emocional e por suposto,
comunicativo, co cal acabará afectando á túa funcionalidade ou autonomía. Ademais,
cada vez están máis documentados dificultades a nivel sensorial, motor, función
executiva e habilidades sociais, entre outros, que poden ter as persoas con
este diagnóstico. Desta forma, poden necesitar intervencións de profesionais
como Pedagogos Terapéuticos, profesionais de Psicomotricidade, Psicológos ou Terapeutas
Ocupacionais.
E subliño o de Terapeutas Ocupacionais porque é o que me toca. Si unha
persoa con Trastorno da Linguaxe ten dificultades a nivel das Áreas de
Ocupación (Actividades da Vida Diaria, participación en educación ou traballo,
participación social, xogo, lecer ou soño), Destrezas de Execución (cognitivas,
sensoriais, perceptivas, motoras, sociocomunicativas), Patróns de Execución
(hábitos, rutinas e roles), é dicir, para participar activamente nas
contornas ou contextos (cultural, persoal, físico, social, temporal
ou virtual) nos que se desenvolve a súa vida, ten dereito a ter
unha intervención desde Terapia Ocupacional.
Enlázovos un artigo sobre un caso cliníco dun neno con Trastornos da
Linguaxe cunha problemática clara nas súas Áreas de Ocupación, ao que se lle
realiza un tratamento de Terapia Ocupacional (revista
TOG).
MITO 3. “Dis que ten un Trastorno da Linguaxe? Pero mira, si fala moito!”
“Todo o tempo que estivo aquí non deixou de falar”, “a estes nenos
dáselles o alta con 6 anos cando xa empezan a falar, non?”, “que cambio deu!”,
“quen o ía a dicir, co tímido que era de pequeno que non quería falar e mira
agora como arrincou con 7 anos!”, “ves como non era para tanto?”, “fíxache que
ben pronuncia, incluso a /rr/, si pronúnciaa mellor que eu!”.
Unha persoa con Trastorno da Linguaxe, FALA. Gina Conti-Ramsden dicía nunha ocasión que o
maior problema que teñen as persoas con Trastorno da Linguaxe, é que falan. Si
non falasen, entenderíase mellor a súa problemática.
O Trastorno da Linguaxe non soamente é falar pouco ou mal. Como
xa sabemos, empezaron sendo falantes tardíos, pero é algo persistente e
evolutivo, polo cal as súas dificultades van ir cambiando. Todos
terminarán falando, xa que non teñen ningún problema físico que lles
impida facelo. Moitos deles non teñen afectado o compoñente fonológico, polo
que as palabras ou frases que saben construír, prodúcenas correctamente. De
feito, eu coñecía un papagaio que sabía dicir moitas frases; a que máis lle
gustaba e repetía varias veces ao día era “Erre con erre cigarro”. Este animal
falaba moito cunha moi boa pronuncia, pero ninguén se atrevería a dicir que
tiña unha linguaxe humana impecable, xa que os sons que producía eran só iso.
En ningún momento esperaba establecer unha conversación con alguén que estivese
nese momento alí. Isto é só un exemplo que nos demostra que a fala é só a forma
oral que temos de expresar a linguaxe, pero a linguaxe é algo moito máis
complexo que falar.
Os nenos/as con Trastorno da Linguaxe, cando falan, poden ter
dificultade para entender as palabras dentro dun contexto, xa que unha
palabra pode ter varios significados. Poden ter problemas para entender a
combinación de palabras. Non é o mesmo dicir “eu ríome no baño”, que
eu me baño no río”. Poden ter problemas para adaptar as palabras
utilizadas a cada situación. Ante alguén que che impide o paso na rúa
no canto de dicirlle “podería deixarme pasar, por favor?”, podería dicirlle…
“aparta por iso é polo que non me deixas pasar”.
Os nenos/as con Trastorno da Linguaxe, cando van sendo máis maiores
adoitan ter intereses lingüísticos restrinxidos. Si aprenden a
falar ben sobre algún tema, teñen dificultade para cambialo, xa que aí é onde
senten seguros falando. Aprenden a linguaxe de forma literal, facendo que
teñan dificultades para captar os chistes e as ironías. Cando
se fala cunha persoa con Trastorno da Linguaxe, nunca podemos dar nada por
feito, e debemos asegurarnos que nos entendeu ben, xa que en
enunciados moi longos e dependendo da súa comprensión, adoitan entender o que
máis carga semántica teña, omitiendo moitas veces algunhas palabras que tamén
son importantes para entender. Por exemplo, Pablo, un neno de 10 anos, perdeu o
libro de Inglés e Matemáticas no colexio. A súa profesora díxolle que mirase na
aula de debuxo porque vira alí o de Matemáticas, e “se cadra” tamén estaba o de
Inglés. Pablo foi á aula de debuxo e atopou alí o libro de Matemáticas, pero o
de Inglés non estaba alí. Pablo sentiu enganado, xa que interpretou que lle
mentiron e baixaba as escaleiras dicindo que ese xa non era o seu colexio.
Pablo non entendía a expresión “se cadra” e só entendeu que nesa aula estaban
os dous libros.
Os comentarios con estes mitos fan moito dano aos os pais e familiares de persoas con
Trastorno da Linguaxe, xa que polas dificultades que os nenos teñen, gozan de
moito menos tempo de lecer que os demais. Detrás de cada logro comunicativo hai
moitísimo traballo. E este non se fai por gusto.